Тәуекелдерді басқару және ішкі бақылау

GRI 2‑9, 2‑12, 2‑13, 2‑16

«Самұрық-Энерго» АҚ тұрақты дамуын қамтамасыз ету стратегиясы шеңберінде тәуекелдерді тиімді басқару маңызды элемент болып табылады, бұл Компанияға өзінің стратегиялық мақсаттарына қол жеткізуге және ықтимал қауіптерді барынша азайтуға мүмкіндік береді. Тәуекелдерді басқару Компания қызметінің барлық аспектілерін, соның ішінде экологиялық, әлеуметтік және экономикалық компоненттерді, сондай-ақ еңбекті қорғаумен, корпоративтік басқарумен және құқықтық аспектілермен байланысты нақты тәуекелдерді қамтиды.

Компания халықаралық стандарттарды, соның ішінде COSO стандартын және тәуекелдерді басқарудың жан-жақты тәсілін қамтамасыз ететін «Үш қорғаныс желісі» моделін ұстанады. Тәуекелдерді басқару жүйесі корпоративтік тәуекелдерді уақтылы анықтауға, бағалауға, басқаруға, мониторингтеуге және бақылауға бағытталған. Бұл процесс басшылыққа қысқа және ұзақ мерзімді перспективада олардың бизнеске әсерін барабар бағалай отырып, тәуекелдерді ескере отырып шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Тиімді бақылау үшін бизнес-процестерді оңтайландыруға және негізделген басқару шешімдерін қабылдауға мүмкіндік беретін тәуекелдерді талдау мен басқарудың заманауи құралдары қолданылады.

Тәуекелдерді басқару жүйесінің негізгі қағидаттары мен компоненттерін, тәуекелдерді басқару субъектілерінің функционалдық міндеттерін көрсететін негізгі корпоративішілік құжаттарға мыналар жатады:

«Самұрық-Энерго» АҚ-да тәуекелдерді басқару саясаты
«Самұрық-Энерго» АҚ тәуекелдерін сәйкестендіру және бағалау ережесі
«Самұрық-Энерго» АҚ ішкі бақылау жүйесі туралы ереже

«Самұрық-Энерго» АҚ-ның 2024 жылғы 27 тамыздағы ұйымдық құрылымы

2024 жылы әлеуметтік тәуекелдер, адами ресурстар, еңбекті қорғау саласындағы тәуекелдер, сондай-ақ құқықтық, комплаенс тәуекелдер және корпоративтік басқару тәуекелдері талданды. 2024 жылға арналған Тәуекелдер тізілімі мен картасына 33 тәуекел енгізілді (толық сипаттама 296–297 беттерде). Бұдан бөлек, тұрақты дамуды басқару жүйесін жетілдіру жөніндегі Жол картасын іске асыру аясында тұрақты даму саласындағы тәуекелдерді кеңейтілген айқындау және бағалау жүргізілді. 2025 жылға арналған шоғырландырылған Тәуекелдер тізіліміне енгізілген экологиялық, физикалық және өтпелі климаттық тәуекелдерге ерекше назар аударылды:

Негізгі қауіп атауы	Қауіпті іске асырудың ықтимал салдарларының сипаттамасы
Климаттық физикалық қауіптер	Активке тікелей физикалық зақым Пайдалану жағдайларының нашарлауы Қызмет көрсету жиілігін арттыру Жұмысшылардың еңбек жағдайларының нашарлауы Өндірістегі үзілістер Аумақты су тасқыны мен су басуы Рельефтің өзгеруі Қар үйінділері, көктайғақ, мұздану
Климаттың өтпелі қауіптер	Қоршаған ортаға эмиссиялар шығарындылары үшін салық мөлшерлемелерін арттыру және Компанияның шығындарын арттыру Климат рейтингтерінің төмендеуі және сенімнің жоғалуы Жобаны іске асыру мерзімдерінің өзгеруі және/немесе жоба құнының өсуі Технологияға сәйкес келмеу мүмкіндігі Энергетикалық қауіпсіздікке қатер Энергияны тұтынудың жоғарылауы кезінде көміртегі сыйымдылығы деңгейінің сәйкес келмеу мүмкіндігі ЖЭК ресурстарының ықтимал жеткіліксіздігі Әлеуметтік шиеленіс Валюта бағамының өзгеруіне байланысты шығындардың өсуі
Экологиялық қауіптер	Ластаушы заттардың шығарындылары үшін төлем мөлшерлемелерін арттыру Экологиялық және/немесе су заңнамасының талаптарын бұзғаны үшін айыппұлдар Балық популяциясына және биоәртүрлілікке теріс әсер ету Су жинау аудандарының деградациясы

Осы тәуекелдердің әрқайсысы үшін ықтимал салдарларды ескере отырып, оларды басқару бойынша іс- шаралар әзірленді. Тәуекелдерді басқару жүйесі Компанияға жағымсыз әсерді азайтуға және басқарудың барлық деңгейлерінде жоғары нәтижелерге кепілдік беруге мүмкіндік береді.

Ішкі бақылау жүйесі және қызметтің үздіксіздігін басқару

Ішкі бақылау жүйесін ұйымдастыру негізгі және қосалқы бизнес-процестерді бақылауды, сондай- ақ тәуекелдерге тиімді жауап беруді қамтамасыз етеді. Жүйе компанияның процестерінің ашықтығы мен тұрақтылығын арттыруға ықпал ететін жақсартудың маңызды кемшіліктері мен бағыттары туралы басшылықты жедел ақпараттандыруға бағытталған. Компанияда құрылған қызметтің үздіксіздігін басқару жүйесі халықаралық стандарттарға сәйкес келетіні және Қызметті қамтамасыз ету мен қалпына келтіру жоспарларына тұрақты мониторинг пен тестілеуді көздейтіні маңызды.

2025 жылы «Тәуекел-менеджмент және ішкі бақылау» департаменті еншілес және тәуелді ұйымдарды олардың тәуекелге төзімділігін арттыру және үздіксіздікті кешенді басқаруды қамтамасыз ету үшін қолдауға баса назар аудара отырып, жүйені жетілдіруді жалғастырады.

Тәуекел-тәбет және тәуекелді бақылау

Директорлар кеңесі Компанияның тәуекел-тәбетін белгіледі, оған негізгі қызмет түрлеріне шектеулер кіреді. Бұл тәуекелдерді тиімді басқаруға және оларды азайту бойынша уақтылы шаралар қабылдауға мүмкіндік береді. Компанияның тәуекел-тәбеті сыртқы орта мен бизнес- болмыстардың өзгеруін есепке алу үшін тоқсан сайын үнемі бақыланады және жаңартылады.

Тәуекелдерді басқару жөніндегі іс-шаралар жоспары

Біз жыл сайын Тәуекелдер тізілімін, Тәуекелдер картасын, негізгі тәуекел көрсеткіштерін (НТК) және Негізгі тәуекелдерді басқару жөніндегі іс-шаралар жоспарын қалыптастырамыз және Директорлар кеңесінің қарауына және бекітуіне ұсынамыз.

«Самұрық-Энерго» АҚ Компаниялар тобының тәуекелдерін сәйкестендіру бойынша жүргізілген жұмыстардың нәтижелері бойынша 2024 жылы Компания қызметіне тән 33 тәуекел сәйкестендірілді және бағаланды, ҚНК шекті мәндері жаңартылды, тәуекел иелері тәуекел факторлары мен оларды төмендету жөніндегі іс-шараларды өзектендірді.

Қайта бағалау нәтижелері бойынша жеті тәуекел «Самұрық-Энерго» АҚ компанияларының 2024 жылға арналған Тәуекелдер картасының негізгі аймағына түсті (2023 жылы – 9 негізгі тәуекел).

«Самұрық-Энерго» АҚ Компаниялар тобының 2024 жылға арналған тәуекел картасы

Қызметтік міндеттерін атқару процесінде қызметкерлердің денсаулығы мен өміріне нұқсан келтіру, өндірістегі жазатайым оқиғалар қаупі
Өндірістегі жазатайым оқиғалар мен апаттар қаупі
Климаттық тәуекелдер
ЕТҰ-ның іске асырылатын/перспективалы инвестициялық жобалары мен инвестициялық бағдарламаларының тәуекел- дері
Активтердің құнсыздану қаупі
Контрагент банктердің несиелік тәуекелі
Пайыздық тәуекел

«Самұрық-Энерго» АҚ-ның тәуекелдері және оларды басқару шаралары

Тәуекелді жүзеге асырудың ықтимал салдарларының сипаттамасы	Негізгі өзгерістер	Тәуекелдерді басқару бойынша іске асырылған іс-шаралар
Қызметтік міндеттерін атқару процесінде қызметкерлердің денсаулығы мен өміріне нұқсан келтіру, өндірістегі жазатайым оқиғалар қаупі
Өндірістік персоналдың денсаулығы мен өміріне зиян келтіру; Сот талқылауы, өтемақы төлеу; «Самұрық-Энерго» АҚ мен ЕТҰ беделінің төмендеуі; ҚР заңнамасының талаптарын бұзғаны үшін айыппұлдар.	Өзгеріссіз	ЕТҰ-да «Самұрық-Энерго» АҚ Компаниялар тобында Нөлдік жарақаттануға жету жөніндегі іс-шаралар жоспары шеңберінде әзірленген іс-шаралардың орындалуын бақылау. Қызметкерлерді жеке қорғаныс құралдарымен уақтылы қамтамасыз ету. ЕТҰ-ның еңбек қорғау саласындағы НҚА мен ІНҚ-ні сақтау жөнінде жоспарлы және жоспардан тыс көшпелі тексерулерді жүзеге асыру. Қызметкерлердің қауіпсіздік және еңбекті қорғау саласындағы оқытуы мен техникалық нұсқаулықтан өткізілуін бақылау, техникалық қауіпсіздік бойынша білімдерін тексеру. Жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеруге қатысу (туындаған және комиссия құру туралы бұйрыққа енгізілген кезде). Жазатайым оқиғаға жол берген ЕТҰ-да жазатайым оқиғаларды тергеу актілерінде көрсетілген іс-шаралардың орындалуын бақылау, сондай-ақ қалған ЕТҰ-да жазатайым оқиғаларға жол бермеу жөніндегі іс-шараларды әзірлеу.
Өндірістегі жазатайым оқиғалар мен апаттар қаупі
Өндірістегі жарақат және өлім; Қоршаған ортаға зиян келтіру; Апаттар, Технологиялық бұзушылықтарды тергеу және есепке алу ережелеріне сәйкес I және II дәрежелі бас тарту. Өндірістік жабдықтың технологиялық істен шығуы (генерациялаушы қондырғының апаттық және жоспардан тыс жөндеуі); Электр және жылу энергиясының жеткіліксіз шығарылуы; Жабдықты жоспардан тыс жөндеу; Күтпеген шығындардың туындауы; Қарапайым жабдық; Электр энергиясының бағасы бойынша апаттық-шығару қуатын сату бағасының жоғары өтуге байланысты залалдардың туындауы; Қазақстанның энергия жүйесінде электр қуаты резервтерінің болмауы.	Өзгеріссіз	Күрделі және ағымдағы жөндеулерді орындау. Жабдықтың техникалық жай-күйін мерзімді куәландыру. Кәсіпорындардың жедел персоналына нұсқаулар және апатқа қарсы жаттығулар өткізу.
Климаттық тәуекелдер
Өндірістік активтердің физикалық зақымдануы; Парниктік газдар шығарындылары үшін салық мөлшерлемелерін арттыру; Заңнамалық шектеулер талаптарын бұзғаны үшін айыппұлдар; Электр энергиясының, көмірді жеткізу тізбегінің бұзылуы; Инвестициялық жобалардың іске асырылу мерзімінің қымбаттауы және ұлғаюы; Өндірістегі үзілістер; Аумақты су тасқыны мен су басуы; Балық популяцияларына мен биоәртүрлілікке теріс әсер ету; Су жинау аудандарының деградациясы.	Өзгеріссіз	Қоршаған ортаны, су ресурстарын қорғау саласындағы заңнама нормаларының сақталуын және мемлекеттік реттеуші органдарға эмиссиялар мен есептілікке рұқсат алуға өтінімдер беру мерзімдерін бақылау. Парниктік газдар шығарындыларына квота лимитін пайдалану мониторингі, түзету. Міндетті экологиялық сақтандыру. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы басқарудың халықаралық стандарттарын енгізу мониторингі. «Қоршаған ортаны қорғау» бабы бойынша бюджеттік атқарылуына мониторинг жүргізу.
ЕТҰ-ның іске асырылатын/перспективалы инвестициялық жобалары мен инвестициялық бағдарламаларының тәуекелдері
Экономикалық орындылығы, оның ішінде қайта енгізілген технологиялар; Іске асырылатын жобалардың құнын арттыру; Жобаларды іске асыру мерзімдерін ұлғайту; Белгіленген және қолда бар қуат пен өндіріс көлемін арттыру бойынша стратегиялық мақсаттарды орындамау; Жоспарланған әсерді алмау; Активтердің ұзақ мерзімді құнын төмендету; Бірлескен инвесторлардың/әріптестердің инвестициялық жобаларға қатысудан бас тартуы; Компания беделіне теріс әсер ету; Жабдықтың технологиялық істен шығуы; Инвестициялық тұрғыдан мақсаттың жоқтығы; Жобадағы мақсаттарды орындамау; Іске асырылып жатқан инвестициялық жобалардың жоспарланған қаржысын игермеу.	Өзгеріссіз	«Самұрық-Энерго» АҚ инвестициялық жобалары бойынша инвестицияларды игеру туралы Қоғамның ДК материалдарын ұсыну. Инвестициялар бөлігінде Даму жоспарының орындалуы бойынша тоқсан сайынғы есеп. Перспективалы жобалар бойынша іс-шаралар жоспарларын тұрақты мониторингке және түзету.
Активтердің құнсыздану қаупі
Құнсыздану салдарынан болған залал; Активтер құнының төмендеуі; Активтердің инвестициялық тартымдылығының төмендеуі.	Өзгеріссіз	Құнсыздануға тест жүргізу. ЕТҰ инвестициялық бағдарламасының қалыптасуы мен түзетілуін орталықтандырылған бақылау. ЕТҰ есептілігінде инвестициялардың, негізгі құралдардың және аяқталмаған құрылыстың құнсыздануын көрсету.
Контрагент банктердің несиелік тәуекелі
Екінші деңгейдегі банктерге орналастырылған уақытша бос ақша қаражатының жоғалуы; Корпоративтік бағалы қағаздарға салынған уақытша бос ақша қаражатының жоғалуы; Өтімділіктің төмендеуі.	Әсер етудің төмендеуі	Өткен үш жыл ішінде «проблемалық» талаптарды төмендетудің оң динамикасына байланысты жағдайды жақсарту. Контрагент-банктерге лимиттердің сақталуына мониторинг, сондай-ақ ЕДБ тұрақтылығының тұрақты бағалау жүзеге асырылады.
Пайыздық тәуекел
Қарыз капиталына қызмет көрсету шығындарының ұлғаюы; Пайда мөлшерін азайту; Уақытша бос ақша қаражатының көлемін азайту; Инвестициялық салымдардың өтеу кезеңін ұлғайту; Кредитор алдындағы шарттық міндеттемелерді орындамау.	Өзгеріссіз	Екі негізгі көрсеткіштің (ҚРҰБ базалық пайыздық мөлшерлемесі және инфляция деңгейі тұрақты) бірқалыпты төмендеу үрдісі байқалады, бұл тәуекелді болашақ кезеңдерде жеңілдетуге қайта қарауға алғышарттар береді.